− شىنجاڭ بېيجىڭدا ئۆتكۈزگەن ئالاقىدار دۆلەتلەرنىڭ جۇڭگودا تۇرۇشلۇق ئەلچىلىرى پىكىر ئالماشتۇرۇش يىغىنى توغرىسىدا خاتىرە
□ ئانار بۇلۇت\شىنجاڭ گېزىتى مۇخبىرى ليۇ شياڭ
ھاۋا ئوچۇق بولۇپ، ئىللىق مەيىن شامال چىقىپ تۇراتتى. 3 - ئاينىڭ 31 - كۈنى چۈشتىن كېيىن، شىنجاڭ بېيجىڭدا ئالاقىدار دۆلەتلەرنىڭ جۇڭگودا تۇرۇشلۇق ئەلچىلىرى پىكىر ئالماشتۇرۇش يىغىنى ئۆتكۈزدى، 43 دۆلەتتىن كەلگەن جۇڭگودا تۇرۇشلۇق باش ئەلچىلەر، دىپلوماتىيە ئەمەلدارلىرى ۋە ئالاقىدار خەلقئارا تەشكىلاتلارنىڭ ۋەكىللىرى خۇشال ھالدا باھار كۈنلىرىدىكى بۇ مەيدان ئۇچرىشىشقا باردى.
بۇ، شىنجاڭ 2 - قېتىم ئۆتكۈزگەن جۇڭگودا تۇرۇشلۇق ئەلچىلەر پىكىر ئالماشتۇرۇش يىغىنى. ھەرقايسى دۆلەتلەردىكى دوستلار جۇڭگو شىنجاڭغا بولغان گۈزەل تىلەكلىرىنى كۆڭلىگە پۈكۈپ، بېيجىڭدىكى شىنجاڭ سارىيىنىڭ مۇقام زالىغا جەم بولۇپ، شىنجاڭ ھېكايىسىنى كۆڭۈل قويۇپ ئاڭلاپ، دوستلۇق مېھرىنى بىرلىكتە بايان قىلىپ، پىكىر ئالماشتۇرۇش جەريانىدا چۈشىنىش، ئۆزئارا ئىشىنىشنى ئىلگىرى سۈرۈپ، ھەمكارلىشىپ تەرەققىي قىلىش يېڭى پۇرسىتى ئۈستىدە ئىزدەندى.
تەرەققىيات نەتىجىلىرى مۇئەييەنلەشتۈرۈلدى
پىكىر ئالماشتۇرۇش يىغىنى نەق مەيدانىدا، ئاپتونوم رايونلۇق پارتىيە كومىتېتىنىڭ مۇئاۋىن شۇجىسى، ئاپتونوم رايوننىڭ رەئىسى ئەركىن تۇنىياز ئېنىق قىلىپ، تولۇپ تاشقان قىزغىنلىق بىلەن كۆپچىلىككە شىنجاڭنىڭ ئىقتىساد، جەمئىيەت تەرەققىياتى ۋە كىشىلىك ھوقۇقنى كاپالەتلەندۈرۈشكە ئالاقىدار ئەھۋاللىرىنى تونۇشتۇردى.
مەۋقە بايلىق ئۈستۈنلۈكى، رايون ئورنى ئەۋزەللىكى ۋە كەسىپ ئاساسىغا قويۇلۇپ، ئىقتىسادىي تەرەققىيات شەكلىنى ئۆزگەرتىش تېزلىتىلدى، شىنجاڭ خاسلىقى ۋە ئەۋزەللىكىگە ئىگە «ئون چوڭ كەسىپ توپى» قۇرۇلۇشى كۈچەپ ئالغا سىلجىتىلىپ، ئىقتىسادنىڭ تېز سۈرئەتتە ئېشىشى ئىشقا ئاشۇرۇلدى.
خەلقنى مەركەز قىلغان تەرەققىيات ئىدىيەسى مۇستەھكەم تۇرغۇزۇلۇپ، ئەمگەك ھوقۇقى، ياشاش ھوقۇقى، تەرەققىي قىلىش ھوقۇقى ئەڭ مۇھىم ئاساسىي كىشىلىك ھوقۇق قىلىنىپ، شىنجاڭ بويىچە ％77تىن ئارتۇق مالىيە چىقىمى خەلق تۇرمۇشى ساھەسىگە سەرپ قىلىندى. تۇرالغۇ، مائارىپ، داۋالىنىش، ياشانغاندا كۈتۈنۈش قاتارلىق خەلق تۇرمۇشىغا دائىر ھەربىر ئەمەلىي ئىش ئاممىنىڭ ئېرىشىش تۇيغۇسى ۋە بەخت تۇيغۇسىنى ئاشۇردى.
ئەنئەنىۋى مەدەنىيەتنى قوغداش ۋە ئۇنىڭغا ۋارىسلىق قىلىشقا يۈكسەك ئەھمىيەت بېرىلىپ، كۆپ تۈرلۈك سىياسەت چىقىرىلىپ غەيرىي ماددىي مەدەنىيەت مىراسلىرىنى قوغداش ۋە تەرەققىي قىلدۇرۇشقا مەدەت بېرىلدى. ئۇيغۇر مىللىتىنىڭ مۇقام سەنئىتى، قازاق مىللىتىنىڭ ئايتىس سەنئىتى قاتارلىق ئەنئەنىۋى مەدەنىيەتكە ۋارىسلىق قىلىش داۋامىدا يېڭىلىق يارىتىلدى، يېڭى ھاياتىي كۈچى ئۇرغۇتۇلدى.
...
ئىقتىسادنىڭ ئايلىنىش سۈپىتى ۋە ئۈنۈمى تەڭ ئۆسۈپ، تەرەققىيات ھاياتىي كۈچى سىجىل ئۇرغۇتۇلدى، خەلق تۇرمۇشى بەخت - سائادىتى تېخىمۇ ئاشتى، شىنجاڭنىڭ تەرەققىيات نەتىجە قەغىزى توپلىنىپ «مانا بۇ ئەڭ چوڭ كىشىلىك ھوقۇق قۇرۇلۇشى، ئەڭ ياخشى كىشىلىك ھوقۇق ئەمەلىيىتى!» دېگەن كەسكىن ۋە جاراڭلىق بىر جۈملە سۆزگە مۇجەسسەملەندى.
تاشقى دۇنيانىڭ كاشىلىسىدىن قورقمايدىغان، باتۇرلۇق بىلەن ئالغا ئىلگىرىلەيدىغان بۇ جاسارەت يېڭى دەۋردىكى پارتىيەنىڭ شىنجاڭنى ئىدارە قىلىش تەدبىرىنىڭ شىنجاڭدىكى مۇۋەپپەقىيەتلىك ئەمەلىيىتىدىن كەلگەن، شىنجاڭدىكى ھەر مىللەت كادىرلار، ئاممىنىڭ جاپالىق ئەجرى ۋە خالىس تۆھپىسىدىن كەلگەن، شۇنداقلا ھەرقايسى دوست دۆلەتلەرنىڭ ئوبيېكتىپ، ئادىل بولۇشتا چىڭ تۇرۇپ، شىنجاڭنى زور كۈچ بىلەن قوللىغانلىقىدىن كەلگەن.
«شىنجاڭنىڭ ئىقتىساد، جەمئىيەت تەرەققىياتى ۋە خەلق تۇرمۇشىنى ياخشىلاش جەھەتتىكى مۇۋەپپەقىيەتلىرىنى كۆپچىلىكنىڭ ھەممىسى كۆرۈپ تۇرۇپتۇ.» ئۆزبېكىستاننىڭ جۇڭگودا تۇرۇشلۇق باش ئەلچىسى ئارزىيېف مۇنداق دېدى: ھەرقايسى قاتلاملارنىڭ پائال سۆھبەتلىشىشىنىڭ پايدىسىدا، بىزنىڭ جۇڭگو شىنجاڭ بىلەن بولغان ھەمراھلىق مۇناسىۋىتىمىز يېڭى سەۋىيەگە يەتتى. ئىككى جايدىكى خەلقنىڭ گۈزەل تۇرمۇشقا ئىنتىلىش قەدىمىنى ھەرقانداق ئادەم، ھەرقانداق ئىش توسۇپ قالالمايدۇ!
ھەقىقىي شىنجاڭ كىشىنى تەلپۈندۈرىدۇ
پاكىستاننىڭ جۇڭگودا تۇرۇشلۇق باش ئەلچىسى ھاشىمى بۇلتۇر ئىككى قېتىم شىنجاڭغا زىيارەتكە كېلىپ، تىيانشاننىڭ جەنۇبى - شىمالىدا قەدەم ئىزلىرىنى قالدۇردى.
«شىنجاڭنىڭ مەنزىرىسى گۈزەل، ئۇل ئەسلىھە، يېشىل ئېنېرگىيە، رەقەملىك ئىقتىساد جەھەتتىكى تەرەققىياتى كىشىدە تېخىمۇ چوڭقۇر تەسىر قالدۇرىدۇ».
«بۇ تۇپراققا قەدەم باسقاندا، ئەسلىدىكى تونۇش پۈتۈنلەي ئۆزگىرىپ، ئويلىمىغان يەردىن كۆز ئالدىمىزدا پەيدا بولغان نۇرغۇن گۈزەل مەنزىرىلەر كىشىنى ھەيران قالدۇرىدۇ».
ھەقىقىي ھاياجانلىنىش ۋە تەسىرلىنىش كۆپىنچە ئۆز كۆزى بىلەن كۆرۈشتىن كېلىدۇ. بۇلتۇردىن بۇيان، شىنجاڭ «تەكلىپ قىلىش، سىرتقا چىقىش»تا مۇھىم بۆسۈش ھاسىل قىلدى، پۈتۈن بىر يىلدا چەت ئەللىك سىياسىي ئەربابلار، جۇڭگودا تۇرۇشلۇق ئەلچىلەر، كارخانىچىلار قاتارلىقلار بولۇپ 516 تۈركۈم ئۆمەك - گۇرۇپپا، 10 مىڭ 600 ئادەم قېتىمنى كۈتۈۋېلىپ، خەلقئارا جەمئىيەتنىڭ شىنجاڭغا بولغان ئىجابىي تونۇشىنى ئۈنۈملۈك ئىلگىرى سۈرۈپ، شىنجاڭنىڭ ئۆزىگە ئىشىنىدىغان ئوبرازى ۋە ئېچىۋېتىلگەن قىياپىتىنى تولۇق نامايان قىلىپ، شىنجاڭنىڭ سىرتقا ئېچىۋېتىلگەن دەرۋازىسىنىڭ بارغانسېرى چوڭ ئېچىۋېتىلىدىغانلىقىدىن ئىبارەت كۈچلۈك سىگنالنى تارقاتتى.
ئۈزۈم ھارىقى، قول ھۈنەر بۇيۇملىرى، مېۋە، كىيىم - كېچەك، زىبۇ - زىننەت... بۇ قېتىمقى پىكىر ئالماشتۇرۇش يىغىنىدا، شىنجاڭ خاس مەھسۇلاتلىرى كۆرگەزمىسى تەسىس قىلىندى، نىگېرنىڭ جۇڭگودا تۇرۇشلۇق باش ئەلچىسى جاربا سېينى كۆرگەزمە ئىشكاپى ئالدىدا تەپسىلىي كۆردى، پات - پات چۈشەندۈرگۈچى خادىملار بىلەن پىكىر ئالماشتۇردى. «بۇ مول مەھسۇلاتلاردىن مەن تەرەققىيات يوشۇرۇن كۈچىگە تولغان بىر تۇپراقنى كۆردۈم، پۇرسەت بولسا چوقۇم بېرىپ كۆرۈپ كېلىمەن» دېدى ئۇ.
كۇبانىڭ جۇڭگودا تۇرۇشلۇق باش ئەلچىسى بەي شىدې كۆپ يىل ئىلگىرى شىنجاڭغا زىيارەتكە كەلگەن بولۇپ، بىپايان ئوتلاقلار، ھەيۋەتلىك، كۆركەم قارلىق تاغلار، مىللەتلەر ئۆرپ - ئادىتىگە تولغان كەنتلەرنى ئۇ ئىزچىل ئېسىدىن چىقارمىدى.
«شىنجاڭنىڭ ئىقتىسادىي تەرەققىيات، پەن - تېخنىكىدا يېڭىلىق يارىتىش ۋە مەدەنىيەتكە ۋارىسلىق قىلىش جەھەتتە غايەت زور ئىلگىرىلەشلەرنى قولغا كەلتۈرگەنلىكىنى، زامانىۋىلاشتۇرۇش قۇرۇلۇشى نەتىجىلىرىنىڭ كۆرۈنەرلىك بولغانلىقىنى دائىم ئاڭلاپ تۇرىمەن.» بەي شىدې مۇنداق دېدى: «يەنە بىر قېتىم بېرىشنى، ئۈرۈمچى خەلقئارا قۇرۇقلۇق پورتى رايونىغا بېرىپ شىنجاڭنىڭ <بىر بەلباغ، بىر يول>نى ئورتاق بەرپا قىلىشقا سىڭىشىش جۇشقۇن ھاياتىي كۈچىنى ھېس قىلىشنى، قەشقەر قەدىمىي شەھىرىدە جۇغلانما تارىخىي ئاساسنى ھېس قىلىشنى ئارزۇ قىلىمەن. شۇنىڭغا ئىشىنىمەنكى، ئىلگىرى بارغان جايدا قايتا زىيارەتتە بولسام، شىنجاڭ چوقۇم ماڭا يېپيېڭى كۈتۈلمىگەن خۇشاللىق بېغىشلايدۇ».
ھەمكارلىشىپ ئورتاق پايدا ئېلىش يولى ئۈستىدە ئىزدىنىش
پىكىر ئالماشتۇرۇش خاتا چۈشەنچە ۋە ئارازلىقنى تۈگىتىدۇ، ھەمكارلىشىپ ئورتاق پايدا ئېلىش ماڭغانسېرى كېڭىيىدىغان داغدام يول.
بۈگۈنكى شىنجاڭدا، ئاسىيا - ياۋروپا ئالتۇن يولى ۋە غەربكە ئېچىۋېتىشتىكى كۆۋرۈك بېشى ئىستىھكامى قۇرۇلۇشىنىڭ ھاياتىي كۈچى ئۇرغۇپ تۇرماقتا. پىكىر ئالماشتۇرۇش يىغىنىدا ھەمكارلىق ھەرقايسى ئەلچىلەر، خەلقئارا تەشكىلاتلارنىڭ ۋەكىللىرى قاتارلىقلار ئورتاق كۆڭۈل بۆلىدىغان قىزىق نۇقتا بولدى.
«شىنجاڭ مەۋقەنى ئۆزگىچە جۇغراپىيەلىك ئەۋزەللىكى، مول بايلىقى ۋە مەدەنىيەتنىڭ كۆپ خىللىقىغا قويۇپ، شاڭخەي ھەمكارلىق تەشكىلاتىغا ئەزا دۆلەتلەر بىلەن بولغان ئومۇميۈزلۈك ھەمكارلىقنى كۈچەيتىپ، شاڭخەي ھەمكارلىق تەشكىلاتىنىڭ ئىچكى قىسمىدىكى رايونلار ئارا ھەمكارلىقنىڭ مۇھىم تۈگۈنى ۋە ئۈلگە كۆرسىتىش رايونىغا ئايلاندى، شاڭخەي ھەمكارلىق تەشكىلاتىغا ئەزا ھەرقايسى دۆلەتلەر شىنجاڭنىڭ مۇھىم ۋاسىتىلىك رولىغا يۈكسەك باھا بەردى.» شاڭخەي ھەمكارلىق تەشكىلاتىنىڭ باش كاتىپى يېرمەكبايېف مۇنداق دېدى: «شىنجاڭنىڭ شاڭخەي ھەمكارلىق تەشكىلاتىنىڭ ئىچكى قىسمىدىكى ھەمكارلىققا قاتنىشىش كۈچلۈك ئارزۇسىنى ھېس قىلغىلى بولىدۇ، ئىشىنىمىزكى، بىز بىر قاتار ئەھمىيەتلىك پائالىيەتلەرنى ئورتاق ئۆتكۈزەلەيمىز».
مالدىۋېنىڭ جۇڭگودا تۇرۇشلۇق باش ئەلچىسى فازېل مۇنداق بىلدۈردى: شىنجاڭ جۇڭگونىڭ سىرتقا ئېچىۋېتىشتىكى ئالدىنقى سېپى بولۇش سۈپىتى بىلەن، «بىر بەلباغ، بىر يول»نى ئورتاق بەرپا قىلىشتا ئاچقۇچلۇق ئورۇننى ئىگىلىدى. «مالدىۋې بىلەن جۇڭگو شىنجاڭنىڭ ساياھەت، مەدەنىيەت، خاس مەھسۇلاتلارنى ئىشلەپچىقىرىش - سېتىش قاتارلىق ساھەلەردىكى ھەمكارلىق بوشلۇقى كەڭ.» ئۇ مۇنداق دېدى: مالدىۋې كىشىنى مەپتۇن قىلىدىغان ئارال مەنزىرىسىگە ئىگە، شىنجاڭ كۆپ خىللاشقان ئادىمىيەت جەھەتتىكى مەنزىرە ۋە ھەيۋەتلىك، گۈزەل تەبىئىي مەنزىرىگە ئىگە، ئىككى تەرەپ ساياھەت ھەمكارلىقىنى قانات يايدۇرسا بولىدۇ. خاس مەھسۇلاتلار جەھەتتە يەنە ئۆزئارا ئالماشتۇرۇپ ۋە كېڭەيتىپ، ئۆزئارا مەنپەئەت يەتكۈزۈپ ئورتاق پايدا ئېلىشنى ئىشقا ئاشۇرالايدۇ. «مەن بۇ قېتىمقى پىكىر ئالماشتۇرۇش يىغىنىنى پۇرسەت بىلىپ، شىنجاڭ بىلەن بولغان ئالاقىنى يەنىمۇ كۈچەيتىپ، ھەرقايسى ساھەلەردىكى ئەمەلىي ھەمكارلىقنى چوڭقۇرلاشتۇرۇشنى چىن قەلبىمدىن ئۈمىد قىلىمەن».
جۇڭگو بىلەن پاكىستان «جانجىگەر قېرىنداش». جۇغراپىيە جەھەتتە، شىنجاڭ جۇڭگو بىلەن پاكىستاننى تۇتاشتۇرىدىغان چوڭ تومۇر؛ مەدەنىيەت ۋە تارىخ جەھەتتە، شىنجاڭ ئىزچىل ئىككى دۆلەت خەلقىنىڭ دوستانە ئالاقىسىدىكى كۆۋرۈك بولۇپ كەلدى.
بۇلتۇر، شىنجاڭ قونجىراپ پورتىدا يىل بويى ئېچىۋېتىش ئىشقا ئاشۇرۇلدى. ھاشىمى مۇنداق قارىدى: بۇ، بىر تۈرلۈك زور نەتىجە بولۇپ، سودا ۋە خادىملار ئالاقىسىگە يەنىمۇ تۈرتكە بولۇشقا پايدىلىق − پاكىستاننىڭ تەبىئىي مەھسۇلاتلىرى، توقۇلما بۇيۇملىرى ھەمدە تېخنىكا ساھەسىگە مۇناسىۋەتلىك مۇلازىمەتلىرىنىڭ ھەممىسى شىنجاڭدا كەڭ بازار تاپالايدۇ؛ ئوخشاشلا، شىنجاڭنىڭ مەدەنىيىتى، سەنئىتى ۋە كۆپ خىل مەنزىرىسىمۇ پاكىستان خەلقىگە نىسبەتەن ناھايىتى كۈچلۈك جەلپ قىلىش كۈچىگە ئىگە.
«بىزنى تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان تاغلار ناھايىتى ئېگىز، لېكىن بىزنى باغلاپ تۇرىدىغان دوستلۇق تېخىمۇ يۈكسەك.» ھاشىمى مۇنداق دېدى: ھەمراھلىق مۇناسىۋىتىمىزنىڭ داۋاملىق جۇش ئۇرۇپ راۋاجلىنىپ، ئىككى دۆلەت خەلقىگە تېخىمۇ زور تىنچلىق، گۈللىنىش ۋە ئىتتىپاقلىق ئېلىپ كېلىشىنى ئۈمىد قىلىمەن.
