ئەتىيازلىق جۈسەي، بەلكىم جىسەيدىن باشقا، كۆپچىلىك ئەڭ كۆپ ئىستېمال قىلىدىغان بىر خىل «ئەتىيازلىق كۆكتات» بولۇشى مۇمكىن. ئۇ گەرچە جىسەي، مالەنتوۋغا ئوخشاشلا، باھاردىلا يېيەلەيدىغان كۆكتات بولمىسىمۇ، لېكىن گۇمانلىنىشقا بولمايدۇكى، باھار بىر يىلدىكى تۆت پەسىل ئىچىدىكى جۈسەي ئەڭ مەززىلىك ۋاقىت، «باش باھاردىكى جۈسەي ئالتۇنغا تېگىشكۈسىز» دەيدىغان گەپ بار. باھاردىكى جۈسەي نېمە ئۈچۈن بىر يىل ئىچىدە ئەڭ مەززىلىك بولىدۇ؟ جۈسەينىڭ قانداق ئوزۇقلۇق قىممىتى بار؟
باھاردىكى جۈسەي نېمە ئۈچۈن بىر يىل ئىچىدە ئەڭ مەززىلىك بولىدۇ؟
ئەمەلىيەت شۇنى ئىسپاتلىدىكى، گەرچە يازنىڭ جۈسىيى «سېسىق» تۇيۇلمىسىمۇ، لېكىن ھەقىقەتەن ئەتىيازدىكى جۈسەيدەك مەززىلىك ئەمەس، بۇ ئاساسلىقى ئەتىيازلىق جۈسەينىڭ بىخلىنىش ۋاقتى ۋە ئۆسۈش سۈرئىتى بىلەن مۇناسىۋەتلىك بولۇشى مۇمكىن. ئەتىيازدا تېمپېراتۇرا ئۆرلەيدۇ، يامغۇرمۇ تەدرىجىي ھالدا تۇپراقنى ئوزۇقلاندۇرىدۇ، جۈسەينىڭ ئۆسۈش سۈرئىتى مۇۋاپىق بولۇپ، ھەم ياز پەسلىدىكى يۇقىرى تېمپېراتۇرىدەك تېز سۈرئەتتە ئۆسۈپ كېڭىيىپ كەتمەيدۇ، ھەم قىش پەسلىدىكىدەك يىگىلەپمۇ قالمايدۇ. ئەتىيازلىق جۇسەينىڭ يوپۇرمىقى ئىنچىكە، ئېتى قېلىن، يۇمران، شىرنىلىك بولۇپ، دەل بىر يىل ئىچىدىكى تەمى ئەڭ مەززىلىك پەسىلدۇر.
ئەتىيازلىق جۇسەينىڭ تەركىبىدە «يېڭى تەم» بار، چۈنكى ئۇنىڭ تەركىبىدە مول يېڭى ئامىنو كىسلاتاسى − گىلۇتامىك كىسلاتا ۋە ئاسپارتىك كىسلاتاسى مول بولۇپ، پەقەت ئازراق تۇز قوشسىلا، بۇ ئىككى خىل ئامىنو كىسلاتاسى بىلەن بىرلەشكەندە ناترىي گىلۇتامات، ناترىي ئاسپاراگىناتنى ھاسىل قىلغىلى بولىدۇ، ئالدىنقىسى تېتىتقۇنىڭ ئاساسلىق تەركىبى بولۇپ، كېيىنكىسىنىڭ تەم كىرگۈزۈش رولى ناھايىتى كۈچلۈك.
كۈندىلىك تاماق ئېتىشتە، سۇڭپىياز، يۇمغاقسۈت قاتارلىقلارنى ئەڭ ئاخىرىدا يېڭى تەم كىرگۈزۈشكە ئىشلەتكەندىن باشقا، دۆلىتىمىزنىڭ بەزى جايلىرىدا دائىم جۇسەينى ئۇششاق توغراپ شورپا ياكى قورۇمىلارغا سېپىپ قويىدۇ. شەنشى چىشەندە سوزىمەننىڭ تەملىك چىقىشى ئۈچۈن، مۇھىم خۇرۇچ بولغان «ساۋزى»دىن باشقا، كەم بولسا بولمايدىغىنى چوقۇم ئەڭ ئاخىرىدا چېچىلغان ئۇششاق توغرالغان جۇسەي.
جۈسەينىڭ پۇرىقى باركەن دەپ ئاغرىنماڭ، ئوزۇقلۇق قىممىتى دەل مۇشۇ يەردە
تەركىبىدە گۈڭگۈرت بىرىكمىلىرى بار
بەزىلەر جۈسەي يېيىشكە كۆنەلمىگەچكە، جۈسەينى پىياز، سامساققا ئوخشاش بىر خىل «پۇراق» بار دەپ قارايدۇ، شۇنداقلا يېگەندىن كېيىن ئېغىزىنىڭ پۇراپ قېلىشىدىن ئەنسىرەيدۇ، ئەمەلىيەتتە جۈسەينىڭ بۇ ئالاھىدە پۇرىقى دەل ئۇنىڭ ساغلاملىققا پايدىلىق بولۇشىنىڭ ئاچقۇچى.
جۈسەينىڭ پۇرىقى پىياز، سامساقنىڭ پۇرىقىغا ئوخشاپ كېتىدۇ، چۈنكى ئۇنىڭ تەركىبىدە نىسبەتەن مول بولغان گۈڭگۈرت بىرىكمىلىرى ۋە ھەر خىل پارلىنىشچان جەۋھەرلەر بار. تەركىبىدە گۈڭگۈرت بولغان بۇ بىرىكمىلەر بىر تەرەپتىن بۇ خىل «مەززىلىك ئاچچىق» تېتىتقۇ قورۇمىلىرىنىڭ باكتېرىيەگە قارشى تۇرۇشى، باكتېرىيەنى تىزگىنلىشىگە ياردەم بېرىدۇ، شۇنىڭ بىلەن بىللە يەنە ناھايىتى كۈچلۈك بولغان ئوكسىدلىنىشقا قارشى تۇرۇش رولىغا ئىگە.
تەركىبىدە فىلاۋونلۇق بىرىكمىلەر بار
گۈڭگۈرت بىرىكمىسى مول بولۇشتىن باشقا، جۈسەي تەركىبىدە يەنە فىلاۋونلۇق بىرىكمىلەر، سېتروئىد ساپونىنلىق بىرىكمىلەر قاتارلىقلارمۇ مول بولۇپ، ئۇلار ئادەم بەدىنى ئىچىدە ئوكسىدلىنىشقا قارشى تۇرۇش رولىنى ئوينايدۇ. تەجرىبىلەردىن بايقىلىشىچە، باشقا كۆكتاتلارغا سېلىشتۇرغاندا، جۈسەيدىكى فىلاۋونلۇق بىرىكمىلەرنىڭ ئومۇمىي مىقدارىنى كۆكتاتلار ئىچىدە ئالدىنقى قاتاردا تۇرىدۇ دەپ قاراشقا بولىدىكەن. بۇ ھازىرقى زامان كىشىلىرى ئۈچۈن ئېيتقاندا، خېلى پايدىلىق ئۈنۈم.
ھازىرقى زامان كىشىلىرىنىڭ يېمەك-ئىچمىكى «ئىنچىكە پىششىقلانغان» بولۇپ، مايلىق، تۇزلۇق، ئۇنىڭ ئۈستىگە خىزمەت بېسىمى ئېغىر بولۇش، ئۇخلاش ۋاقتى يېتەرلىك بولماسلىق، مۇھىتنىڭ بۇلغىنىشى، كۆكتاتنىڭ قوبۇل قىلىنىشى غىزالىنىش كۆرسەتمىسىدىكى تەۋسىيە مىقدارىغا يەتمەسلىك قاتارلىق ئامىللارنىڭ ھەممىسى سالامەتلىككە پايدىسىز تەسىر كۆرسىتىدۇ. ئەگەر ئوكسىدلىنىشقا قارشى تۇرۇش رولى بولغان تەبىئىي يېمەكلىكلەرنى كۆپرەك تولۇقلىسا، بۇنىڭدىنمۇ ياخشى ئىش بولماس.
β-كاروتىن
ئۇنىڭدىن باشقا، جۈسەينىڭ يەنە بىر ئوزۇقلۇق ئەۋزەللىكى شۇكى، ئۇنىڭ β-كاروتىن مىقدارى نىسبەتەن يۇقىرى. β-كاروتىن بەدەندە ۋىتامىن Aغا ئايلىنىدۇ، بۇ كۆزنى زىيادە ئىشلىتىش، ۋىتامىن A يېتەرلىك قوبۇل قىلماسلىقتىن كېلىپ چىققان كۆز قۇرغاقلىشىش كېسىلى، گۇگۇم قارىغۇسى كېسىلى ۋە تېرە ۋە شىللىق پەردىسىنىڭ قۇرغاقلىشىشى، يىرىكلىشىشىنى ياخشىلاشقا پايدىلىق.
تاماق تالاسى
جۈسەينىڭ يەنە تەرەتنى راۋانلاشتۇرۇش رولى بار. جۈسەيدىكى تاماق تالاسىنىڭ مىقدارى 2.4 گىرام/100 گىرام بولۇپ، كۆكتاتلار ئىچىدە نىسبەتەن يۇقىرى. مول تاماق تالالىرى تەرەتنى راۋانلاشتۇرۇشقا ياردەم بېرىپلا قالماي، يەنە ئۈچەيدىكى ماي ۋە قەنت ماددىلىرىنىڭ سۈمۈرۈلۈش ئۈنۈمىنى تۆۋەنلىتىپ، ۋاسىتىلىك ھالدا قاندىكى ماي ۋە شېكەرنى كونتىرول قىلىشقا ياردەم بېرىدۇ.
ئەگەر جۈسەينىڭ پۇرىقىنى ياقتۇرمىسىڭىز، تاماق يەپ بولغاندىن كېيىن چىشىڭىزنى چوتكىلاپ، ئازراق چاي ياكى سۈت ئىچسىڭىز بولىدۇ، بۇلارنىڭ ھەممىسى تەركىبىدە گۈڭگۈرت ماددىسى بار تەمنى چىقىرىۋېتىشكە ياردەم بېرىدۇ.
«مەركىزىي تېلېۋىزىيە ئىستانسىسى خەۋەرلىرى» ۋىيشىن ئاممىۋى سۇپىسىدىن ئېلىپ تەرجىمە قىلىندى
